Te veel uitvluchten voor stemproblemen, te weinig preventieve aandacht
Expert Kurt Van Melkebeke
Segmentmanager onderwijs
Herken het probleem en neem actie voor er schade optreedt
“Leerkrachten hebben de neiging om hun stemproblemen te bagatelliseren”, zegt IDEWE-segmentmanager Onderwijs Kurt Van Melkebeke. Preventieve aandacht voor correct stemgebruik is bijgevolg even belangrijk als pakweg zorgen voor ergonomisch meubilair of het gewicht van boekentassen onder controle houden.
Leerkrachten en directies zijn zelden bezig met preventieve stemzorg, waardoor stemzorg pas op de agenda komt als er zich effectief problemen voordoen. Het gaat van heesheid en alleen maar krakerige klanken kunnen produceren tot keelpijn waardoor je moeilijkheden krijgt om de boodschap nog gezegd te krijgen. “Zelfs dan wordt het probleem vaak nog gebagatelliseerd”, zegt Kurt Van Melkebeke. “Van heesheid zit in de familie tot dat is nu eenmaal mijn stem en met een beetje rust zal het wel weer beter gaan ... Het gevolg is dat de schade niet wordt herkend of aangepakt en bijgevolg alleen maar groter wordt.”
Een verkeerde stemtechniek
Stemcoach Bernadette Timmermans krijgt dagelijks leerkrachten over de vloer voor een workshop correct stemgebruik. “Meer dan de helft hebben ooit stemproblemen ervaren. Maar ik krijg soms ook de kans om coaching te geven aan leraren in opleiding. Ook in die groepen is er standaard tien procent die al een stemprobleem heeft. Vaak komt dat omdat studenten nog veel te gespannen voor de klas staan. In combinatie met een gebrekkige stem- en ademtechniek is het dus niet abnormaal. Maar dat mag niet blijven duren. Wie het functioneel probleem negeert, loopt het risico dat het evolueert tot een organisch probleem, met stemknobbels en poliepen en schade die niet na een nachtje rust opgelost is.”
De beste aanpak
Het probleem wordt vaak alleen maar groter omdat leerkrachten in de lesweek zelden echte rustperiodes kunnen inbouwen”, stelt Kurt Van Melkebeke vast. “Sta je niet voor de klas, dan wordt er vaak verwacht dat je toezicht houdt op de speelplaats of deelneemt aan een overleg. In de leraarskamer valt tussendoor ook heel wat te vertellen. En eenmaal thuis, kan je ook niet zomaar beslissen om je stem te laten rusten. Daar bovenop komt de stressfactor die evenmin helpt om de stem tot rust te brengen. Preventief aandacht besteden aan het probleem en je stem goed leren gebruiken is met andere woorden de beste aanpak.”
Oefenen voor gezond stemgebruik
In de IDEWE-workshop Goede stemzorg besteden we veel aandacht aan een vriendelijke omgang met het orgaan dat voor leerkrachten van onschatbare waarde is. Je komt onder meer ook te weten waarom je niet per se luid moet praten om gehoord te worden. Bernadette Timmermans geeft nog enkele algemene tips mee.
Ken je lichaam
We hebben allemaal stembanden maar zoals andere spieren in ons lichaam werken ze bij de ene persoon anders dan bij de andere. De limieten van je stem leren achterhalen, is de basis van gezond stemgebruik. Je kunt je natuurlijke toonhoogte door de logopedist laten uitmeten maar je kunt er ook zelf naar op zoek. Het is een punt waarbij je geen spanning, hinder of pijn mag voelen.
Je kunt er zelf aan werken door bijvoorbeeld de berenzit-techniek toe te passen. Tijdens de berenzit ga je op de grond zitten met de voeten van de grond en de armen en de knieën op dezelfde hoogte. In die houding voel je dat je buikspieren aanspannen. Hou dat een tijd vol, ga dan weer rechtstaan en probeer je buikspieren weer aan te spannen om hetzelfde gevoel te krijgen. Dit helpt om een gecontroleerde ademhaling met buiksteun aan te leren die ervoor zorgt dat je gemiddelde spreektoonhoogte verlaagt.
Warm op
Atleten die hun spieren intensief gebruiken, moet vooraf opwarmen en stretchen. Stembanden worden aangestuurd door spieren en leerkrachten zijn stematleten, waarom zouden zij dan hun stembanden niet moeten opwarmen?
Adem bijvoorbeeld een paar keer lang uit door een rietje (Lax Vox). Eerst zonder klank, daarna terwijl je de oe-klank door het rietje blaast of zoem een melodietje op een lage toon. Veel heeft echter ook te maken met de juiste mindset, voor de les begint. Neem even een moment voor jezelf om rustig, goed gearticuleerd en op je natuurlijke toonhoogte en volume "Een, twee, drie, goeiemorgen" te zeggen. Dit bezorgt je een referentie, waar je de rest van het lesuur op kunt terugvallen.
Ontspan
Blijf niet voortdurend zitten als je lesgeeft. Het zorgt ervoor dat je met minder inspanningen beter verstaanbaar bent en gehoord wordt. Zorg voor een evenwichtige, ontspannen lichaamshouding, waarbij je op beide benen staat zonder te verstijven. Gooi je schouders af en toe los. Hou je kin laag om te vermijden dat er te veel spanning op je hals en keel komt te staan.
Spreek niet hoog
Als een man spreekt, trillen zijn stembanden gemiddeld 110 keer per seconde. Bij een vrouw is dat dubbel zoveel. Wanneer je luid spreekt of wanneer je gestrest bent, gaat die trilfrequentie fors omhoog. Let in dergelijke gevallen op dat je daardoor niet tegelijk hoger gaat spreken. Het is een normale maar nadelige reactie. Als je dat enkele uren per dag moet volhouden, ontstaat er schade aan je stembanden.
Schreeuw dus niet over het klassenrumoer heen. Kijk de leerlingen aan. Op die manier richt je je stem door de groep in plaats van erover.
Sportleerkrachten kunnen een fluitje gebruiken om tijdens de les signalen te geven. Om gehoorschade bij henzelf en de leerlingen te vermijden, kiezen ze beter voor een handfluitje.
Articuleer
Binnensmonds spreken is vaak het gevolg van schuchterheid tegenover het maken van meer spreekbewegingen met mond, tong en lippen. Het zorgt ervoor dat je automatisch luider moet praten om je verstaanbaar te maken. Door duidelijk te articuleren hoef je niet te schreeuwen. Blijf normaal laag praten met aandacht voor de klinkers, zo gaat je stem beter resoneren.
Drink water
Tijdens het spreken verloopt de ademhaling via de mond. Daardoor drogen de slijmvliezen sterker uit dan normaal. Zeker in klaslokalen met droge lucht. Het gevolg is dat je vaker gaat kuchen en dat is slecht voor de stem. Kruidenthee of water drinken tijdens en na de les is een aanrader. Bakjes water op de verwarming zetten om de luchtvochtigheid te verbeteren ook.
Damp
Als je stem moe is dan is dampen extra deugddoend. Het is de enige manier om je stembanden rechtsreeks te bevochtigen. Ga boven dampend water zitten, waaraan je twee soeplepels zout aan toegevoegd hebt, met een handdoek boven je hoofd. Het helpt om het ontstoken slijmvlies te evacueren.
Maak een geluidsopname
Werk aan een boeiende spreekstijl. Benadruk sommige woorden of lettergrepen. Net als je spreektempo en de melodie in je stem is het een manier om je verhaal boeiend te vertellen en de aandacht van je publiek vast te houden.
Heb je geen idee van je spreekstijl? Maak eens een geluidsopname van je les en analyseer je stemgebruik. Zeer verhelderend ... of confronterend.